Μία περιήγηση στα ακριτικά χωριά του Έβρου κάνει την καρδιά και την ψυχή σου να σφίγγονται. Σπίτια ρημαγμένα από την εγκατάλειψη, καταστήματα σφραγισμένα, δρόμοι άδειοι και βουβοί από παιδικές φωνές. Μόνο η ελληνική σημαία, που οι λιγοστοί ηλικιωμένοι κάτοικοι επιμένουν να κρατούν όρθια στις αυλές τους, θυμίζει ότι βρισκόμαστε στην ελληνική μεθόριο, στα σύνορα της χώρας με την Τουρκία και τη Βουλγαρία, σε μια περιοχή ευαίσθητη που φαίνεται να έχει ξεχαστεί.
Οι αριθμοί για τον πληθυσμό όλου του Έβρου είναι αποκαλυπτικοί. Ένας στους τέσσερις κατοίκους είναι άνω των 65 ετών, ποσοστό πάνω από τον μέσο όρο της χώρας. Το 2016 οι γεννήσεις ήταν 1.187, ενώ μόλις οχτώ χρόνια αργότερα, το 2024, έπεσαν στις 805, καταγράφοντας μείωση κατά 32%. Ο πληθυσμός της περιφερειακής ενότητας μειώθηκε κατά περίπου 9% στη δεκαετία μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών, ποσοστό τριπλάσιο σε σχέση με τον μέσο όρο, ενώ ενδεικτικό είναι ότι περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους ζουν στον δήμο Αλεξανδρούπολης.
Στον βόρειο Έβρο, που πριν από 5,5 χρόνια δέχτηκε ασύμμετρη απειλή από την Τουρκία, με χιλιάδες μετανάστες να επιχειρούν να εισβάλουν στο ελληνικό έδαφος από τον συνοριακό σταθμό στις Καστανιές, η κατάσταση είναι δραματική. Στη δημοτική ενότητα Τριγώνου με τα 17 χωριά η απογραφή του 2021 κατέγραψε μείωση του πληθυσμού κατά 33,5%. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στα οχτώ χωριά της δημοτικής ενότητας Κυπρίνου, όπου η μείωση ξεπέρασε το 34%.
Σε όλη αυτήν την περιοχή υπάρχουν μόνο δύο σχολεία, ένα στα Δίκαια, όπου φοιτούν 44 παιδιά κι ένα στον Κυπρίνο με μόλις 17 μαθητές κι αυτό χάρη στις στρατιωτικές κατοικίες που υπάρχουν στην περιοχή. Αρκετά χωριά έχουν οριακά διψήφιο αριθμό κατοίκων κυρίως μεγάλης ηλικίας και δεν διαθέτουν ούτε καν φούρνο. Και η απόσταση από την έδρα του δήμου, την Ορεστιάδα, όπου λειτουργούν όλες οι υπηρεσίες, είναι για κάποια από αυτά έως και 60 χιλιόμετρα.
Η μόνη υγειονομική δομή είναι στην περιοχή το Κέντρο Υγείας στα Δίκαια, ενώ το κοντινότερο νοσοκομείο βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη, σε απόσταση έως και 160 χιλιόμετρα, που μεταφράζεται σε περισσότερες από 2 ώρες ταξιδιού λόγω του κακού οδικού δικτύου. Οι δε αγροτικοί γιατροί είναι είδος προς εξαφάνιση, καθώς συνήθως καλούνται να καλύψουν τις ανάγκες είτε του νοσοκομείου, είτε των κέντρων υγείας στα Δίκαια και στην Ορεστιάδα.
Είδος υπό εξαφάνιση είναι και τα βενζινάδικα, που έκλεισαν το ένα μετά το άλλο, οδηγώντας τους κατοίκους στις γειτονικές χώρες για να γεμίσουν τα ΙΧ τους με βενζίνη. Οι δε αγρότες που χρειάζονται πετρέλαιο για τα τρακτέρ τους αναγκάστηκαν να βάλουν βυτία στα σπίτια τους και να κάνουν παραγγελία από την Ορεστιάδα, πληρώνοντάς το σε ακόμα υψηλότερη τιμή μαζί με τα μεταφορικά.Η ερήμωση και η ανάπτυξη των «απέναντι»
Σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο των δημοτικών ενοτήτων Τριγώνου και Κυπρίνου, Μανώλη Χατζηπαναγιώτου, η πραγματική εικόνα είναι χειρότερη από αυτή που αποτυπώνει η απογραφή, κάτι που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι στα χωριά της περιοχής απογράφηκαν και όσοι υπηρετούν στις τοπικές μονάδες του στρατού.
«Η περιοχή μας άδειασε εντελώς. Όλη η ελληνική περιφέρεια έχει ερημώσει, όμως εμάς μας ενοχλεί περισσότερο, γιατί είμαστε μεθόρια. Σε λίγα χρόνια θα έχουμε πολλά χωριά δίχως ούτε έναν κάτοικο, όπως έχουμε ήδη τη Γαλήνη στον Κυπρίνο. Το πρώτο είναι ο Κριός που έμεινε με επτά μόνιμους κατοίκους. Μετά είναι η Μηλιά με 14-15 κατοίκους σε πραγματικούς αριθμούς. Μετά είναι ο Δίλοφος και το Θεραπειό με 27 άτομα. Η Χελιδόνα που είχε το μεγαλύτερο στρατόπεδο έμεινε με 12-13 άτομα. Μόλις έκλεισε το στρατόπεδο, τελείωσε το χωριό. Πόσο θα κρατήσουν; Μια αδικία που γίνεται είναι και ο στρατός. Η Πλάτη, που έχει ένα σύνταγμα στην περιοχή του Τριγώνου, έχει αυτή τη στιγμή 200 άτομα και 500 στον στρατό. Είναι αδικία να λέμε ότι έχει 700 κατοίκους. Γιατί δεν κάθεται κανείς εκεί και δεν θα μείνει ούτε λεπτό, αφού δεν έχει τίποτα, ούτε καφενείο. Αντίστοιχα, το Φυλάκιο έχει 150 κατοίκους και στο ΚΥΤ ζουν 900 άτομα. Έτσι, ξεπερνά τους 1.000 κατοίκους και χάνει προνόμια», είπε στη Voria.gr ο αντιδήμαρχος.
Σε όλη την περιοχή δεν υπάρχει επιχειρηματική δραστηριότητα. Η ελεύθερη ζώνη διακίνησης προϊόντων, όπως και η βιομηχανική ζώνη, διαχρονικές υποσχέσεις της Πολιτείας έμειναν κενό γράμμα. Το μόνο που απέμεινε είναι η αγροτική παραγωγή που επίσης κινδυνεύει, καθώς τα νερά του Έβρου και του Άρδα που έχουν ευλογήσει τον κάμπο ελέγχονται από τη Βουλγαρία. «Ο κάμπος είναι εύφορος. Ό,τι βάλεις θα φυτρώσει. Είχαμε μάλιστα το 50% της παραγωγής της χώρας σε αραβόσιτο. Όμως λήγει η σύμβαση που υπήρχε με τη Βουλγαρία και μας σταματάνε, οπότε θα χάσει όλη την αξία της η γη. Ήδη οι αγρότες φέτος έπαθαν μεγάλη ζημιά και με τις τιμές και με τις πληρωμές που δεν γίνονται λόγω του ΟΠΕΚΕΠΕ. Αν χαθεί και η αγροτική παραγωγή, τελειώσαμε», τόνισε ο κ. Χατζηπαναγιώτου.
Αυτό, όμως, που θλίβει περισσότερο τους κατοίκους είναι ότι στην αντίπερα όχθη οι παραμεθόριες πόλεις συνεχώς αναπτύσσονται. Η Αδριανούπολη της Τουρκίας, που απέχει μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα στις Καστανιές, έχει εξελιχθεί σε μία μεγαλούπολη με πληθυσμό που φτάνει τις 200.000, ενώ το… ανύπαρκτο μέχρι πρότινος χωριό Σβίλενγκραντ στη Βουλγαρία, όπου βρίσκεται και ο μεγαλύτερος οδικός τελωνειακός σταθμός της Ευρώπης, στα σύνορα με την Τουρκία, έγινε μία όμορφη πόλη. «Ακόμα και το Ιβάιλοβγκραντ, το παλιό Ορτάκιοϊ, έχει αναπτυχθεί και από το 2010 δημιούργησαν ξενώνες και αρχαιολογικούς χώρους. Οι Βούλγαροι, άλλωστε, μόνο σε τέτοιες περιοχές παρέχουν κοινωνικό τουρισμό. Αυτά βλέπουν οι κάτοικοι και λένε ότι εμείς ήμασταν τόσο καλά, αυτούς τους κοροϊδεύαμε και φτάσαμε στο σημείο αυτοί να έχουν αναπτυχθεί κι εμείς να έχουμε ερημώσει», σημείωσε ο αντιδήμαρχος.
Η δημογραφική βόμβα και πρώτο Παρατηρητήριο
«Η δημογραφική κρίση του Έβρου είναι προ των πυλών για να μεταμορφωθεί σε δημογραφική κατάρρευση», είπε στη Voria.gr η αντιπεριφερειάρχης Οικονομικών, Πολιτισμού και Εθελοντισμού της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (ΠΑΜΘ), Φανή Μπαχαρίδου.
«Οι λόγοι για την υπογεννητικότητα στην περιοχή είναι πολλαπλοί. Οικονομικοί παράγοντες, όπως η ανεργία και η χαμηλή οικονομική ανάπτυξη, φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Ο νομός Έβρου, με ποσοστό ανεργίας περίπου 15%, δημιουργεί περιβάλλον αβεβαιότητας που αποθαρρύνει τα νέα ζευγάρια από το να αποκτήσουν παιδιά. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, έχουν προταθεί διάφορα μέτρα από τις αρμόδιες αρχές, όπως η ενίσχυση των οικογενειακών επιδομάτων, η βελτίωση των υπηρεσιών φροντίδας παιδιών και η παροχή κινήτρων για την παραμονή και την επιστροφή νέων στην περιοχή. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων εξαρτάται από μια συνολική στρατηγική που θα στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στην οικονομική αναπτυξιακή προοπτική του Έβρου», σημείωσε η κ. Μπαχαρίδου.
Μια κυβερνητική πρωτοβουλία αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος του Έβρου είναι το πρόγραμμα Δημογραφικής Ανάπτυξης για τους δήμους Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Ορεστιάδας, που ξεκίνησε από 1η Αυγούστου και προβλέπει επιχορηγήσεις έως 10.000 ευρώ για νοικοκυριά που θα μετακομίσουν μόνιμα στον Έβρο. Ήδη σύμφωνα με την υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Δόμνα Μιχαηλίδου, περισσότερες από 650 αιτήσεις έχουν κατατεθεί μέσα στον ενάμιση μήνα από την ανακοίνωση του προγράμματος και από αυτές έχουν λάβει προέγκριση περισσότερες από 70.
Σύμφωνα με την αντιπεριφερειάρχη, τα μέτρα είναι στη σωστή κατεύθυνση, όμως μία δομική και ολιστική σχεδιασμένη αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης της περιφέρειας άρα και του Έβρου θα προέλθει από την θεσμοθέτηση μέχρι τον Ιανουάριο του πρώτου στην Ελλάδα Παρατηρητηρίου για το Δημογραφικό.
«Το Παρατηρητήριο για το Δημογραφικό της ΠΑΜΘ θα παρακολουθεί συστηματικά τις πληθυσμιακές και κοινωνικές εξελίξεις και θα συμβάλλει με τεκμηριωμένες προτάσεις στη χάραξη δημογραφικής πολιτικής. Θα καταγράφει διαρκώς τι συμβαίνει ανά νομό σε διαφορετικά επίπεδα, όπως είναι οι γεννήσεις και οι θάνατοι, οι μεταβολές πληθυσμού, τα εργασιακά δεδομένα και πόσες νέες δουλειές ανοίγουν ή κλείνουν, τι συμβαίνει με τις δυνατότητες των σχολείων και ειδικά των παιδικών σταθμών. Θα δημιουργηθεί ένας ενιαίος μηχανισμός για την αποτύπωση, τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση πολιτικών μέσα από τη συλλογή στοιχείων, τη λήψη μέτρων, τον συντονισμό των δράσεων και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων σε περιφερειακό επίπεδο στους τομείς δημογραφικής πολιτικής», είπε χαρακτηριστικά.
Οι άξονες του σχεδίου είναι:
– Ενίσχυση των γεννήσεων και στήριξη της οικογένειας
– Ενίσχυση της απασχόλησης
– Διαχείριση της μακροζωίας και της γήρανσης
– Τοπική ανάπτυξη και προώθηση της καινοτομίας
– Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, έρευναΤα μέτρα… ασπιρίνες και η ανάγκη εθνικής στρατηγικής
Σύμφωνα, πάντως, με τον πρόεδρο του τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, καθηγητή Νικόλα Καρανικόλα, η κατάσταση είναι δύσκολα αναστρέψιμη. Όπως επισημαίνει μιλώντας στη Voria.gr, τα μέτρα δεν είναι επαρκή και χρειάζεται σοβαρός σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του δημογραφικού.
«Το ότι σιγά-σιγά θα αρχίσουν να εξαφανίζονται χωριά στον Έβρο είναι μία πραγματικότητα στην οποία έχουμε μπει ως χώρα. Είναι τραγικά τα πράγματα και θα γίνουν ακόμα πιο τραγικά όσο θα περνάει ο καιρός. Σε καμία περίπτωση τα μέτρα που λαμβάνουμε δεν επαρκούν. Δεν είναι κίνητρο τα 10.000 ευρώ. Δεν μπορούν να ανακόψουν την πορεία. Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες το πολύ να συγκρατήσουν την τάση φυγής. Γιατί είναι άλλο να σχεδιάζεις πολιτικές δημογραφικές και άλλο να παίρνεις ανακουφιστικά μέτρα. Πιο σημαντική ήταν η αντίδραση μίας τοπικής κοινωνίας (σ.σ. στη Φουρνά Ευρυτανίας), όπου οι κάτοικοι έδωσαν σπίτι και δουλειά σε νέα ζευγάρια. Κάτι πολύ μικρό που έγινε με τοπικές δυνάμεις είχε καλύτερο αποτέλεσμα σε σχέση με την εθνική πολιτική στον Έβρο. Θέλει πολύ σοβαρή πολιτική αν θέλουμε να καταφέρουμε να ανακόψουμε την πορεία στον Έβρο και σε όλη την επαρχία», τόνισε.
Σύμφωνα με τον κ. Καρανικόλα, οι παρεμβάσεις πρέπει να εστιάζουν στην εργασία και στις υποδομές, όπως και στις μετακινήσεις, καθώς, όπως είπε, ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ακόμα και οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι ότι δεν υπάρχει τρένο για να διακινήσουν τα εμπορεύματά τους. «Χρειάζεται μία σοβαρή πολιτική που θα έχει να κάνει με την καθημερινότητα, την εργασία και τις υποδομές που έχουν ανάγκη για οικογένειες. Και πρέπει να γίνει με πολύ σοβαρό τρόπο, γιατί πρόκειται για μία πολύ ευαίσθητη ζώνη που σχετίζεται με όλα τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τα σύνορα και την ασφάλεια της χώρας», κατέληξε.
Φωτεινή Στεφανοπούλου
voria.gr
